Maayong Panlawas

Pagpakig-batok Sa Malnutrisyon

ni Jay S. Gabutan

Nakasigurado ba ka nga ang imong mga gipanga-on insakto ug adunay igong sustansya? Kung mao kana makasigurado kaha ka nga ikaw usa ka himsog o malnuris nga tawo?

Ang Micronutrient malnutrisyon usa ka kondisyon sa atong lawas diin kita nagkulang ug igong bitamina ug mineral nga gikinahanglan kaayo sa atong panglawas.

Ang Malnutrisyon usa usab sa mga problema nga gisagubang karon sa atong nasod nga nagkinahanglan gayod ug igong pagtagad. Base sa Nutrisyon surbey niadtong 1993, nirisulta kini sa nagkataas nga porseyento sa malnutrisyon dinhi sa nasod particular gayod Vitamin A Deficiency Disorder (VADD) o ang pagkulang sa bitamina A, Iron Deficiency Anemia (IDA) o ang pagkulang sa Iron sa lawas ug ang Iodine Deficiency Disorder (IDD) o ang pagkulang ug Iodine sa mga kabataan ug kababayen-an nga mao kasagaran ang maigo niining maong matang sakit. Ang malnutrisyon usab ang nag-unang hinungdan sa kamatayon sa kabataan nga nag-edad ug singko paubos base sa surbey nga gihimo sa tibuok kalibotan.

Ang Republic Act no.8976 o mas naila sa Philippine Food Fortification Program of 2000 mao ang tubag sa gobyerno aron masagubang ang nagkataas nga kaso sa malnutrisyon sa nasod.

Ang food fortification mao ang pagdugang ug Sangkap Pinoy o micronutrients sama sa Vitamin A., Iron o Iodine sa pagkaon bisan pa kung wala na siya sa orihinal nga sagol sa pagkaon aron malikayan ug matarong ang pagkulang sa nutrisyon.

Ang Sangkap Pinoy o micronutrients mao ang mga bitamina ug mineral nga gikinahanglan sa atong lawas aron makabaton kita ug kus-gan, himsog ug lagsik nga lawas, sakto nga pangutok ug para sa mga kababayen-an aron makabaton sila ug himsog nga mga anak.

Tungod sa pagaptuman niining mando sa gobyerno daghan nga mga industriya sa pagkaon ang gikinahanglan naay Sangap Pinoy nag silyo aron magpamatuod naga luwas kini ug maka-abaga sa panginahanglan nga mga bitamina ug mineral sa atong lawas.

Daghan na kaaayo nga konsumidor ang wais sa pagpamalit ug pagkaon, magpangita na gayod sila sa mao nga silyo aron usab nga makasigurado sila nga maayo kini nga pagkaon. Kung sauna diretso lang ug punit kung mamalit, karon tan-awon na gayud ug maayo ang silyo sa Sangkap Pinoy ug tungod niining proyekto sa gobyerno daghan na nga pamilya nga pilipino ang magmatngon sa ilang mga gipangaon aron malikayan ang malnutrisyon sulod sa pamilya.

“Miracle Vegetable”

By: Jermi “Leizyl” Miranda

Ang mga tao makahuna-huna nga sila himsog pinaagi sa pagkaon ug prutas ug gulay. Sama sa carrots nga makahatag ug Vitamin A, sa orange ug pinya nga adunay Vitamin C, ug potassium nga naa sa saging. Pero sa kadaghan niini, nakalimtan sa mga tao nga naa diay usa ka tanom o lagutmon nga aduna niining mga nutrients ug uban pa.

Kini ang Kamunggay, nga nitubo sa moringa tree nga gitawag nga “miracle vegetable” sa mga scientist. Ang Kamunggay adunay daghang bitamina ug menirales nga madoble pa ang ubang prutas ug gulay. Naay usa ka korporasyon diri sa nasud, ang Secura Corporation nga gipangunahan sa ilang presidente nga si Danny Managaya, sila nag-awhag sa pagpalambo sa produksyon sa kamunggay. Kini maoy mahimong sulbad sa laing-laing panginahanglan sa nutrisyon sa nasud labi na sa mga bata. Natuman kining proyektoha pina-agi sa kooperasyon sa Department of Health. Sumala sa DOH, 3 sa 10 ka bata ang hinay ilang nutrisyon. Usa kini nga usa ra sad ang makasulbad, ang Kamunggay nga makapabaskog ug himsog sa mga bata.

Napagdisisyonan sa Secura Corporation nga isagol sa instant noddles ang kamunggay kay kasagaran sa mga pinoy hilig ug noddles tungod kini kay lami ug sayon lutoon. Ila sad kining gisagol sa pan de sal ug adunay na sad karo'y kamunggay ice cream.

Karon, daghan na ang nakig-ambit sa paglambo sa pagtanom kamunggay. Pribado man o publikong sektor sa nasud nagtambayayong sa pag-sibya sa tanan kung unsa ang mga maayong resulta sa pagkaon og kamunggay. Nadiskobrehan sab sa mga scientist nga ang tanang parti sa kamunggay ang tanan magamit. Gikan sa iyang dahon, buwak, liso, sangga, ug gamot tanan maka-produce ug oil nga igong panagang o pugong sa mga sakit ug balatian, sama sa diabetis, high-blood, tumor ug uban pa.

Busa kita makig-ambit kita sa awhag nga pagpananom ug kamunggay sa atong mga lawak.

Magtanom na! Kamunggay na!

“Green Dining”

By: Jermi “Leizyl” Miranda

Most restaurants and fastfood chains especially here in the Philippines don't care much if they are serving healthy food or nutritious food. Such attitude is unhealthy both to restaurant and fastfood chain owners and to customers.

Now, there is a trend of green restaurants. These are the restaurants that serve only nutrition-based menu, use only organic fruits and vegetable, do away with plastics and paper towels, conserve the use of water for dish washing and limit the use of power for lighting and ventilation.

Green restaurants do away with ingredients that promote obesity. Advocates of green restaurants say these is inexpensive and easy to do.

For almost decade now, the National Nutrition Council has encouraged growing vegetable at the backyard. Green restaurants advocates are now joining the chorus seeing how critical the move and commitment are in restoring humanity to its true health. They encourage and are focused on organic, local, sustainable produce from small family farms, instead of buying in bulk from grocery stores.

Green restaurants advocates for instance encourage homegrown chicken instead of mass produced poultry chicken. Green restaurants advocates say restaurants and fastfood chains are slow to understand the sanitation, safety an nutrition in the food they serve. Green restaurants advocates use worms to decomposed leftover food and worm castings are used as fertilizer.

In all, government intervention is needed for restaurants to go green. The National Nutrition Council has done it's share of advocacy but it needs help. Local government units will have to do the same which could be done by giving no tax for restaurants who are green at heart.

“Mangagaw”- Alternatibong Solusyon!

Melva E. Sequiño

“Laughter is the best medicine”. Pero dili sa tanan panahon makatabang ang katawa sa pagwagtang sa imong mga balatian sa kalawasan. Sama sa sakit sa tiyan, sakit sa ngipon, labad sa ulo, ug labi na gayod sa pinakadelikado nga epedemya karon nga mao ang dengue. Dengue mao ang pinakadelikado nga sakit karon nga pwede makuha ni bisan kinsa ug sa bisan asa. Kini ania lamang sa atong palibot. Ug karon basi sa mga balita nagpadayong taas ang kaso sa dengue dinhi sa Metro Cebu .

Pero aduna na kitay alternatibong solusyon karon batok sa maong epedemya. Kini mao ang ginatawag nato sa binisaya pa “mangagaw” o (Euphorbia hirta) sayantipikong ngalan niini. Ang mangagaw usa ka sagbot nga sayad masagol sa balili , hiyunghiyong, ug uban pang kasagarang sagbot/tanom.

Ang dahon sa mangagaw kombinasyon sa berde ug lila nga bulok. Gagmay ang punoan niini nga may berde usab nga bulok. Tabunon ang punoan duol sa gamot niini. Ang iyang mga bulak dili sama og bayhon sa kasagarang mga bulak nga dunay mga gihay kun petal. Lingin kini ug may berde ug lila nga bulok ug nagpatong sa punoan sa tanom.Ang mangagaw gigamit sa Kabisay-an ug Mindanao isip tambal sa dengue. Laing pangalan niini mao angtawatawa.

Ang “mangagaw” ginatawag usab ug “salingkapao” unang nadiskubrihan sa bukid-bukid nga bahin sa Southern Cebu . Matod pa sa usa ka maestra nga si Nene Baylosis sa barangay Guadalupe sa bukirong bahin sa Alegria, ang “salingkapao” kuno mao ang ginagamit sa ka tawo ngadto sa ilang dapit kung adunay kini mga hilanat. “Nagpasalamat gyud mi niining “mangagaw” kay tungod niini, naayo ang among hilanat” sigun pa sa usa ka resedente sa Brgy. Guadalupe.

Sa pagkakaron ang “mangagaw” mao and pinakasayon ug ang pinaka alternatibong solusyon sa dengue ug sa uban pang sakit-sakit sa kalawasan. Tungod kay dili na maistil pa mugasto ug dako aron matambalan ang adunay dengue. Tungod kay ang “mangagaw” makit-an mo lamang sa bisan asang dapit. Makatabang kayo ni ug dako sa mga kabos nga wakay ikagasto aron pagpalit ug mga mahalon nga tambal labi na gayod kon dengue.

Pero ang pagpanlimyo sa tugkaran, sa balay, dili pasagdan ang tubig nga magpundo lang sa bisan asa, pagpanlimpyo sa kaugalingon mao ang angayan nga permintihon nato aron luwas ug layo kita sa sakit labina gayod sa dengue!